حمید حاج اسماعیلی
در اقتصاد کلان، بیکاری و رشد اقتصادی دو شاخص کلیدی هستند که رابطهای معکوس و پویا با یکدیگر دارند. رشد اقتصادی، که معمولاً با افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) اندازهگیری میشود، نشاندهنده افزایش فعالیتهای تولیدی، سرمایهگذاری و مصرف است. در مقابل، بیکاری به معنای عدم استفاده از نیروی کار بالقوه اقتصاد است. بر اساس نظریههای اقتصادی، کاهش رشد اقتصادی اغلب منجر به افزایش بیکاری میشود، زیرا شرکتها تولید را کاهش داده و نیروی کار را اخراج میکنند. این رابطه دوسویه است؛ افزایش بیکاری نیز میتواند چرخه رکود را تشدید کند، زیرا مصرف خانوارها افت کرده و تقاضای کل کاهش مییابد.
یکی از مدلهای کلاسیک برای توصیف این رابطه، **قانون اوکان** (Okun’s Law) است. این قانون بیان میکند که به ازای هر یک درصد کاهش در نرخ بیکاری، نرخ رشد اقتصادی حدود ۰.۳ درصد افزایش مییابد. برعکس، افزایش یک درصدی بیکاری میتواند رشد اقتصادی را ۰.۳ درصد کاهش دهد. این رابطه تجربی بر پایه دادههای ایالات متحده تدوین شده، اما در بسیاری از اقتصادها، از جمله ایران، قابل مشاهده است. برای مثال، در ایران، مطالعات نشان میدهد که برای کاهش نرخ بیکاری به کمتر از ۱۰ درصد، نیاز به نرخ رشد اقتصادی حداقل ۱۰ درصدی است. این الگو در دوران رکودهای جهانی، مانند بحران ۲۰۰۸، مشهود بود، جایی که بیکاری جهانی به بیش از ۱۰ درصد رسید و رشد اقتصادی در کشورهای پیشرفته به منفی ۲ درصد سقوط کرد.
در ایران، این رابطه پیچیدهتر است. علیرغم رشد اقتصادی گاهبهگاه، نرخ بیکاری جوانان بالای ۲۵ درصد باقی مانده، که نشاندهنده “اشتغال بدون رشد” است. عوامل ساختاری مانند تحریمها، تورم بالا و ناکارآمدی بازار کار، باعث شده حتی با رشد ۴-۵ درصدی، بیکاری کاهش چشمگیری نداشته باشد. افزایش بیکاری نه تنها درآمد خانوارها را کاهش میدهد و فشار مالی ایجاد میکند، بلکه منجر به افت تولید ناخالص داخلی میشود، زیرا افراد بیکار نمیتوانند به چرخه تولید کمک کنند. نرخ بیکاری بالا همچنین نشانه ضعف اقتصادی است و میتواند رکود را تشدید کند، جایی که تقاضا کاهش یافته و سرمایهگذاری متوقف میشود.
در نتیجه، سیاستگذاران باید بر سیاستهای پولی و مالی تمرکز کنند تا رشد پایدار ایجاد شود. کاهش اندازه دولت و افزایش سرمایهگذاری خصوصی میتواند بیکاری را کنترل کند. بدون مداخله، این چرخه معیوب میتواند به رکود عمیق منجر شود، همانطور که در سالهای اخیر در اقتصاد ایران مشاهده شد. درک این رابطه برای طراحی برنامههای اشتغالزایی ضروری است.
