شانگهای؛ فرصتی که تجربه نشد

ابراهیم جمیلی

به عنوان یک فعال اقتصادی که سال‌ها در حاشیه بازارهای بین‌المللی ایران نفس کشیده‌ام، عضویت کامل‌مان در پیمان شانگهای را یکی از دستاوردهای بزرگ سیاست خارجی‌مان می‌دانم. یادم می‌آید وقتی در دوره ریاست جمهوری شهید رئیسی، از ناظر بودن به عضویت اصلی رسیدیم، چقدر امیدوار بودم. شانگهای، این غول اقتصادی آسیایی با اعضایی مثل چین، روسیه، هند و پاکستان، می‌توانست پلی باشد برای دور زدن تحریم‌ها و باز کردن درهای تجارت. اما حالا، بعد از گذشت مدتی، احساس می‌کنم این فرصت را مثل خیلی از ظرفیت‌های دیگر، دست‌کم گرفته‌ایم. مصاحبه اخیر ابراهیم جمیلی، رئیس اتاق مشترک ایران و هند، در اتاق ایران آنلاین، دقیقاً این حس را در من زنده کرد: “بهره‌برداری‌مان به اندازه ظرفیت‌مان نیست.”
من هم مثل جمیلی، باور دارم که موفقیت عضویت‌مان، بدون دیپلماسی اقتصادی فعال و تخصصی، ناقص است. دستگاه دیپلماسی ما پشتیبان خوبی برای بخش خصوصی نیست. هیئت‌هایی که به کشورهای عضو اعزام می‌شوند، اغلب سیاسی‌اند و فعالان اقتصادی مثل من، جایی در آن‌ها نداریم. تصور کنید: بدون شناخت مقررات محلی، بدون حضور تاجران واقعی، چطور می‌توانیم اصول تجارت را یاد بگیریم و از این پیمان بهره ببریم؟ جمیلی می‌گوید: “هیئت‌ها تخصصی نبوده، فقط سیاسی هستند.” این حرف، تلخ اما درست است. من خودم در سفرهای تجاری به هند، دیده‌ام که چطور رقبای آسیایی با تیم‌های مختلط – دیپلمات و تاجر – بازار را فتح می‌کنند، در حالی که ما با دست خالی می‌رویم.
تجارت‌مان با شانگهای رشد کرده، بله، اما نه به اندازه سهم‌مان. آمارها نشان می‌دهند حجم مبادلات افزایش یافته، ولی بدون نقشه راه مشخص، این رشد مثل رانندگی بدون GPS است. باید بدانیم کدام شرکت‌های ایرانی می‌توانند در چین یا روسیه فعال شوند، نیازهای‌شان چیست و ما چه چیزی عرضه کنیم. چالش ارزی هم که کهنه است: تک‌نرخی نشدن ارز، مبادلات را فلج کرده. جمیلی تأکید می‌کند: “تخصیص ارز از موضوعات جدی است که آثار منفی دارد.” من تجربه شخصی دارم؛ در معاملات با هند، نوسانات ارزی پروژه‌هایم را به باد داد.
برای تغییر، وزارت خارجه می‌تواند هیئت‌های تخصصی تشکیل دهد و بخش خصوصی را حمایت کند. حضور ما در تعاملات سیاسی، کلید است. بدون این‌ها، شانگهای، بریکس و اوراسیا فقط عنوان‌های قشنگ می‌مانند. من امیدوارم دولت جدید، با برنامه‌ریزی درست و تعیین متولی، این ظرفیت را فعال کند. علی‌رغم تحریم‌ها، می‌توانیم تجارت را بهبود بخشیم – اگر بخواهیم. این پیمان، نه فقط یک توافق، بلکه دریچه‌ای به توسعه است. وقت آن است که از حاشیه به مرکز بیاییم و سهمی واقعی ببریم.