جایگاه ایران در اقتصاد روسیه

روشنعلی یکتا

 با وجود تعاملات سیاسی سطح بالا و شرایط مشترک تحریم بین ایران و روسیه، و همچنین عضویت ایران در پیمان‌های مهم اقتصادی مثل شانگهای (سپتامبر ۲۰۲۱)، بریکس (ژانویه ۲۰۲۴) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (ژانویه ۲۰۲۵) و توافقنامه جامع راهبردی (ژانویه ۲۰۲۵)، ایران هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی در برنامه‌ریزی‌های بلندمدت اقتصادی روسیه پیدا کند. این وضعیت در حالی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران با بنادر شمالی و جنوبی و شرایط سیاسی فعلی روسیه، ایران تنها دهلیز آسان برای تجارت آزاد روسیه با دنیا محسوب می‌شود.
سه عامل اصلی در این شرایط نقش دارند:
الف) عوامل داخلی ایران: شامل سیاست‌های بانکی و اقتصادی غیرشفاف و یک بام و دو هوا، قوانین خلق‌الساعه، فقدان استراتژی اقتصادی بلندمدت، بی‌ثباتی در مدیریت‌ها، انتصاب مدیران کم‌تجربه و غیرمتخصص، و سایه سنگین نهادهای خصولتی که منفعت‌طلبانه و رانتی عمل می‌کنند.
ب) عوامل داخلی روسیه: بی‌علاقگی سرمایه‌گذاران روسی به رویکرد برد-برد تجاری با ایران، اجرای خشک قوانین داخلی به جای دستورالعمل‌های تجارت بین‌المللی در برخی موارد، بوروکراسی فراوان و مسیر ناهموار سرمایه‌گذاری برای ایرانیان، و عدم توازن در حجم تجارت خارجی بین دو کشور.
پ) عوامل خارجی: ورود این عوامل از طریق غفلت نهادهای اجرایی در دو کشور که با ایجاد بی‌اعتمادی، مانع از گسترش روابط اقتصادی می‌شوند.
به همین دلیل، در ادامه، من نگاهی به انتخاب کشورهای هدف روسیه برای افزایش پتانسیل صادرات غیرنفتی، با توجه به تحریم‌های سنگین نفتی غرب، خواهم داشت.
اندیشکده سیاست‌گذاری روسیه پیش‌بینی کرده که روسیه می‌تواند صادرات کالاهای غیرخام و غیرانرژی را در تجارت با کشورهای بی‌طرف تا ۳۳ میلیارد دلار افزایش دهد که حدود ۲۶ درصد از حجم واقعی عرضه کنونی است. این تخمین‌ها توسط اندیشکده تحقیقات تجارت خارجی
IPEI RANEPA ارائه شده است. از این مبلغ، ۹.۴ میلیارد دلار برای محصولات کشاورزی و ۲۳.۲ میلیارد دلار برای کالاهای صنعتی خواهد بود. در بخش کشاورزی، ۸۷ درصد از این پتانسیل تحقق‌نیافته در ۱۵ کشور برتر متمرکز است که چین در صدر قرار دارد (با پتانسیل ۳.۵ میلیارد دلار اضافی، شامل گندم). پس از آن هند، ازبکستان، نیجریه و تونس قرار دارند. در بخش کالاهای صنعتی، ۸۹ درصد از پتانسیل نیز به ۱۵ کشور اول تعلق دارد. هند در جایگاه اول است (با پتانسیل ۵.۳ میلیارد دلار اضافی، شامل کود، نیکل، مس و فسفات). پتانسیل تحقق‌نیافته مشابهی نیز در چین و ترکیه (هر کدام ۳.۱ میلیارد دلار) و برزیل و قزاقستان (هر کدام ۱.۵ میلیارد دلار، شامل محصولات فلزی، اورانیوم، مواد شیمیایی و تجهیزات) وجود دارد. برای تحقق این پتانسیل، روسیه تلاش‌های خود را بر حمایت از صادرات در حوزه‌های کالایی و کشوری دارای اولویت متمرکز کرده است.