نقاشی، با وجود گذر قرنها و ظهور رسانههای مدرن، همچنان یکی از نافذترین اشکال بیان هنری باقی مانده است؛ آثاری که نهتنها چشم نوازند، بلکه درک ما را از زیبایی، تاریخ و انسانیت تعمیق میبخشند.نقاشی، هنری باستانی است که حتی پس از ظهور عکاسی، فیلم و فناوری دیجیتال، همچنان یکی از انواع ماندگار بیان هنری به شمار میآید. در طول دهها هزاره، بیشمار آثار نقاشی خلق شدهاند، اما درصد نسبتاً کمی از آنها آنچنان برجسته شدهاند که بتوان آنها را «آثار کلاسیک بیزمان» دانست؛ آثاری که نه فقط برای هنرمندان، بلکه برای عموم مردم نیز شناختهشدهاند.
۱. لئوناردو داوینچی: مونالیزا (Leonardo da Vinci, Mona Lisa)، ۱۵۰۳-۱۵۱۹
این پرتره افسونگر که لئوناردو بین سالهای ۱۵۰۳ تا ۱۵۱۷ نقاشی کرد، از همان ابتدا دو سؤال بنیادی بر سر زبانها انداخت: سوژه کیست و چرا لبخند میزند؟ درباره سوژه، نظریههای متعددی مطرح بوده: همسر فرانچسکو دی بارولومئو دل جیوکوندو، تاجر فرانسوی (که به همین دلیل اثر گاهی «لا جیوکوندا» هم نامیده شده)، مادر لئوناردو، کاترینا، که شاید بر اساس خاطرات کودکی هنرمند تجسم یافته، یا حتی خود نقاش در لباس زنانه. اما لبخند مرموز اوست که قرنهاست باعث تأمل و شگفتی شده، لبخندی آرام و در عین حال پرابهام که با چشمانداز آرمانی پشت سرش، ترکیب شده است؛ مناظری که از طریق پرسپکتیو هوایی در عمق محو میشوند. مکان نمایش: موزه لوور در پاریس، فرانسه.
ارزش اثر؟ طبق «انساندکس» (Encyclopedia Britannica)، این اثر قابلقیمتگذاری نیست و غیرقابلقیمت در نظر گرفته میشود.
۲. یوهانس فرمیر: دختری با گوشواره مروارید (Johannes Vermeer, Girl with a Pearl Earring), ۱۶۶۵
نقاشی سال ۱۶۶۵ فرمیر درباره دختری جوان، چنان واقعی و مدرن به نظر میرسد که گویی عکس است، نه نقاشی. همین امر موجب بحث درباره استفاده احتمالی او از دستگاه پیشعکاسی موسوم به «camera obscura» شده است. هر چند سوژه کاملاً مشخص نیست، برخی احتمال دادهاند که شاید خدمتکار ومیر بوده باشد. او تصویر دختری را که شانهاش را به سمت بیننده برمیگرداند و چشم در چشمان او دوخته، به نمایش گذاشته؛ گویی میخواهد پیوندی صمیمانه با مخاطب فراتر از قرنها برقرار کند. از نظر تکنیکی این آثار پرتره نیست بلکه نمونهای از ژانر هلندی «ترونی» (tronie) است؛ تصویری از حالات چهره، بهعنوان نوعی طبیعتبیجان انسانی، نه لزوماً برای شناسایی فرد.
مکان نمایش: مجموعه موریتسهاوس در لاهه، هلند.
ارزش اثر؟ طبق گفته موریسهاوس، این اثر نیز غیرقابلقیمت گذاری است.
۳. وینسنت ون گوگ – شب پرستاره (Vincent van Gogh, The Starry Night), ۱۸۸۹
محبوبترین اثر وینسنت ون گوگ، شب پرستاره، در سال ۱۸۸۹ در آسایشگاهی در سن-رمی خلق شد، جایی که او خود را بستری کرده بود. این اثر ظاهراً بازتابدهنده حالت روانی متلاطم او در آن دوره است؛ آسمان شب با خطوط پیچدرپیچ و گویهای جنبانندهای پوشیده شده که حاصل ضربههای قلمویی پرتلاطم است، ترکیبی از شیاطین درونی او و شگفتیاش از طبیعت.
مکان نمایش: موزه هنر مدرن نیویورک (MoMA).
ارزش: طبق گزارش سایت هنری آرتسی این اثر در سال ۲۰۲۲ به مبلغ ۱۱۷ میلیون دلار به فروش رفت.
۴. گوستاو کلیمت – (Gustav Klimt, The Kiss), ۱۹۰۷-۱۹۰۸
اثر پرزرقوبرق و طلایی کلیمت، ترکیبی ذهنی از سمبولیسم و سبک جوان وینی است. کلیمت فردیت و صمیمیت را با فرمهای اسطورهای ترکیب کرده، اما آن را با سطحی از تزئینات مدرن گرافیکی معاصر به تجسم رسانده است. این اثر در دوران طلایی هنرمند (بین ۱۸۹۹ تا ۱۹۱۰)، زمانی که اغلب از ورق طلا استفاده میکرد، خلق شده است. تکنیکی که تحت تأثیر دیدار او در سال ۱۹۰۳ از کلیسای سان ویتال در راونا و موزاییکهای بیزانسی آن شکل گرفت.
مکان نمایش: کاخ بلودیره در وین، اتریش.
ارزش: طبق گزارش سایت آرتسی این اثر در سال ۲۰۲۳ در مزایده به مبلغ ۸۵.۳ میلیون پوند فروش رفت.
۵. ساندرو بوتیچلی: تولد ونوس (Sandro Botticelli, The Birth of Venus), ۱۴۸۴-۱۴۸۶
تولد ونوس اولین نقاشی تمامقد غیرمذهبی از دوران باستان محسوب میشود و بوتیچلی آن را برای لورنزو دو مدیچی خلق کرد. گفته میشود الهه عشق و زیبایی بر اساس سیمونتا کاتانئو وسپوچی طراحی شده است. ونوس بر روی صدف بزرگی به ساحل میرسد، همراه با خدایان باد یعنی زفیروس و آئورا و در ساحل، شخصیتی نمادین به نمایندگی از بهار با شنل بر دوشش ایستاده.
این موضوع، باعث خشم ساوونارولا، راهب دینیِ چیرهدست فلورانس، شد. در جریان خشم این راهب، اشیای «غیرمذبوح» مانند آرایشها و آثار هنری در آتش سوخته شدند؛ تولد ونوس نیز قرار بود سوزانده شود، اما به نحوی نجات یافت. بوتیچلی از این ماجرا چنان متأثر شد که مدتی نقاشی را کنار گذاشت.
مکان نمایش: گالری اوفیتزی در فلورانس، ایتالیا.
ارزش: در سال ۲۰۲۱ این اثر به مبلغ ۹۲ میلیون دلار در حراج به فروش رسید و یکی از گرانقیمتترین آثار نقاشی رنسانس ایتالیا به شمار میآید.
۶. جیمز اَبت مکنیل ویزلر: مادر ویزلر (Arrangement in Grey and Black No. ۱)، ۱۸۷۱
اثر مشهور به مادر ویزلر، رسماً «Arrangement in Grey and Black No. ۱» نام دارد و بیانگر آرمان هنرمند برای خلق هنر در ذات خود است. جیمزآبت مکنیل ویزلر این اثر را در استودیو خود در لندن در سال ۱۸۷۱ خلق کرد. در این تابلو، صورت مادر هنرمند، آنا، در میان چیدمانی از خطوط قائم و گوشههای راستزاویه قرار گرفته است؛ و حالت جدی او هماهنگ با ساختارهای هندسی و رسمی ترکیب است. جالب اینکه باوجود نیتهای فرمالیستی ویزلر، این تابلو بعدها به نمادی از تصویر مادرانه تبدیل شد.
مکان نمایش: موزه اورسی (Musée d’Orsay) در پاریس. ارزش: این اثر در سال ۲۰۰۰ در مزایده کریستی به مبلغ ۲.۶ میلیون دلار فروخته شد.
۷. یان وان آیک: پرتره آرنولفینی (Jan van Eyck, The Arnolfini Portrait), ۱۴۳۴
یکی از مهمترین آثار دوره نوزایی شمال اروپا، این ترکیب رنگی دو نفره، از اولین نقاشیهایی است که با رنگ روغن اجرا شدهاند. این پرتره تمامقد زن و مرد گفته میشود که نقش زوجی ایتالیایی یا شاید در واقع عروس و دامادی باشند. در سال ۱۹۳۴، ارین پانوفکسی، تاریخدان هنر برجسته، پیشنهاد داد احتمالاً هدف اثر نشان دادن قراردادی رسمی ازدواج بوده است. چیزی که با اطمینان میتوان گفت، این است که یکی از نخستین نماهای داخلی است که با استفاده از پرسپکتیو متعامد (orthogonal) فضایی واحد و واقعی را ایجاد میکند، فضایی که انگار بیننده میتواند وارد آن شود.
مکان نمایش: گالری ملی لندن.
